Van schroot naar kunst. Met het kunstenaarsduo Cicolupo op pad in de stad Basel.

Scrollen

Inleiding

Basel is de Zwitserse kunststad bij uitstek. Kunstmusea van hoog aanzien en de kunstbeurs Art Basel onderstrepen dat. Maar ook de nieuwe generatie kunstenaars hoeft zich niet te verstoppen. Bijvoorbeeld het jonge kunstenaarsduo Cicolupo: Filip Wolfensberger en Pascal Martinoli. In de voetsporen van gevestigde kunstenaars zoals Jean Tinguely en Bernhard Luginbühl creëren zij indrukwekkende kunstwerken op basis van schroot.

Basel

Met 40 musea biedt deze cultuurstad voor liefhebbers de hoogste dichtheid aan musea van het land. Bovendien beschikt Basel over een mooie historische stadskern, moderne architectuur en natuurlijk de Rijn, waar het heerlijk toeven is.

Meer info

Kaart

Overzichtskaart
Basel
Basel Regio
Aanduiden op de kaart

Birsfelden ligt aan de zuidoostelijke stadsrand van Basel. De haven van Birsfelden is een van de Zwitserse Rijnhavens, en op het haventerrein hebben zich allerlei industriële bedrijven gevestigd: de chemische industrie van Basel, scheepvaartmaatschappijen, carrosserie- en bouwbedrijven. Ook aan de Sternenfeldstrasse 16 in het havengebied wordt gelast, gehamerd en geboord. Alleen gaat het er wat anders aan toe dan bij de buren, want hier is het atelier van Cicolupo gevestigd, hier ontstaat kunst.

Pascal Martinoli en Filip Wolfensberger zijn Cicolupo.

Het Baselse kunstenaarscollectief Cicolupo

Cicolupo ontstond in 2010, toen vier vrienden met verschillende achtergronden besloten hun krachten te bundelen. Het viertal bestond uit Pascal Martinoli, Filip Wolfensberger, Joel Lobsiger Vargas en Manou Clément. Tegenwoordig vormen Martinoli en Wolfensberger de vaste kern van Cicolupo. Het duo is gespecialiseerd in het werken met schroot en creëert er eigenzinnige sculpturen mee.

Kunstenaarsduo Cicolupo

Kunstwerken maken van schroot

Vele werken van Cicolupo doen wat denken aan de creaties van de Zwitserse kunstenaar Jean Tinguely. Net als Tinguely gebruikt Cicolupo voor zijn sculpturen vaak metaalafval van schrootwerven. Zo creëerde de groep al een aantal monumentale werken, bijvoorbeeld een reusachtige olifant die is gemaakt van metalen onderdelen. Tegenwoordig is deze sculptuur te zien bij Thommen Recycling in Kaiseraugst. Dat bedrijf is intussen als het ware de "schrootsponsor" van Cicolupo geworden. De kunstenaarsgroep heeft ook al een neushoorn in elkaar gelast, kortweg "Rhino", en een haai gemaakt voor een nachtclub.

Cicolupo in het atelier
Wij werken graag met schroot en oud metaal omdat dat materiaal al een geschiedenis heeft, die ons inspireert en beïnvloedt.
Pascal Martinoli, Cicolupo

In het spoor van Jean Tinguely.

Scrollen

De machinekunstenaar

De levensloop van Jean Tinguely, aan wie veel van Cicolupo's werken herinneren, is nauw verbonden met de stad Basel. Tinguely werd in 1925 geboren in de stad Fribourg in westelijk Zwitserland, groeide op in Basel en trok in de vroege jaren 1950 naar Parijs. Deze schilder en beeldhouwer geldt als een van de allergrootste Zwitserse kunstenaars en als belangrijkste vertegenwoordiger van de kinetische kunst. Tinguely werd vooral beroemd door zijn bewegende, machine-achtige sculpturen. Als basismateriaal voor zijn werken gebruikte hij vaak schroot en oud metaal. 

Tinguely bleef verbonden met de stad van zijn jeugd, ook toen hij zich op het hoogtepunt van zijn creatieve activiteit bevond. In 1977 realiseerde hij in Basel de Tinguely-fontein. Waar zich vroeger het podium bevond van het oude stadstheater, plaatste Jean Tinguely speelse machinesculpturen in een waterbekken, en met dit werk deed hij Basel een nieuw symbool cadeau. Hoewel Martinoli en Wolfensberger al ontelbare keren langs de Tinguely-fontein zijn gelopen, vinden ze het altijd leuk om er even stil te staan. De kunstwerken van Tinguely blijven hen fascineren.

Tinguely-fontein

Vijf jaar na zijn dood werd in Basel ter ere van de kunstenaar een museum geopend: met de grootste collectie ter wereld is het Museum Tinguely sinds 1996 het belangrijkste adres voor het leven en werk van Jean Tinguely. Het gebouw waarin het museum is ondergebracht, een ontwerp van Mario Botta, is een meesterwerk op zich. En ook in het park vóór het museum kun je kunstwerken bewonderen van tijdgenoten die een belangrijke rol hebben gespeeld in het leven van Tinguely.

Zo is er de sculptuur Gwendolyn (1966) van de kunstenares Niki de Saint Phalle, die tot aan zijn overlijden met Jean Tinguely getrouwd was. Of het werk Dickfigur Beteigeuze (1996) van Bernhard Luginbühl, een Zwitserse beeldhouwer en ijzerkunstenaar met wie Jean Tinguely jarenlang bevriend was. Ook het kunstenaarsduo Cicolupo rekent Luginbühl tot een van zijn grote artistieke voorbeelden. 

Voor Jean Tinguely was het moeilijk om het metaal van schrootwerven te pakken te krijgen. Dankzij Tinguely is dat tegenwoordig voor ons geen probleem meer.
Filip Wolfensberger, Cicolupo

Kunstwerken die je kunt aanraken. Kunstwandeling door Basel met Cicolupo.

Scrollen

Staal, brons en ijzer

Maar Jean Tinguely is zeker niet de enige kunstenaar die zijn sporen heeft nagelaten in de openbare ruimte van Basel. Veel van deze indrukwekkende kunstwerken zijn gemaakt van de materialen die Cicolupo ook tegenwoordig nog zo fascineren: staal, brons of ijzer.

Zo staat er een ander werk op een steenworp afstand van de Tinguely-fontein, recht tegenover de ingang van het Theater Basel: "Intersection" van Richard Serra, vier enorme zeilen van staal waar je haast niet omheen kunt kijken. De sculptuur was oorspronkelijk te zien als onderdeel van een tijdelijke tentoonstelling in 1992, maar vond later een vaste plaats op het theaterplein.

Het Kunstmuseum Basel ligt vlak bij het theaterplein. Ook hier, op de binnenplaats van het museum, worden de bezoekers begroet door twee imposante kunstwerken van metaal: allereerst "De burgers van Calais", een bijzondere bronzen sculptuur van Auguste Rodin. Het beeldhouwwerk dat zich hier in Basel bevindt, is het zevende originele afgietsel van in totaal twaalf versies wereldwijd. Naast De burgers staat een hedendaags werk van Alexander Calder: "Big Spider" is een sculptuur van ijzer uit 1959 die, zoals de naam al zegt, aan een reusachtige spin doet denken.

Ook in de omgeving van het station Basel SBB is sinds 2020 een imposant kunstwerk te bewonderen in de openlucht. Een fantasiewezen bewaakt hier de poorten van het Baloise Park. De bronzen sculptuur "Drittes Tier" (derde dier) van de Duitse kunstenaar Thomas Schütte doet enigszins denken aan een hond, zeehond of draak en blaast van tijd tot tijd kleine wolkjes stoom de lucht in.

Thomas Schütte: Drittes Tier

Een ander werk van Thomas Schütte, "Hase", bevindt zich in een randgemeente van Basel, Riehen, in het park van de beroemde Fondation Beyeler. Samen met het Kunstmuseum Basel en het Museum Tinguely behoort de Fondation Beyeler tot de belangrijkste kunstmusea van Zwitserland.

Vlakbij, in de dorpskern van Riehen, heeft de haas van Schütte gezelschap gekregen van een ander dier. Het gaat om een metalen kolos van 2,2 ton – uit het atelier van Cicolupo. Aan hun nieuwe werk "Bull" hebben de twee kunstenaars van Cicolupo maandenlang gelast en gehamerd. En er is nog een ander kunstwerk klaar dat de openbare ruimte van de stad Basel verfraait.

Cicolupo: Bull