Het is vroeg in de ochtend, de zon is net boven de ruige bergtoppen te voorschijn gekomen. De nog milde zonnestralen bereiken het Lago di Poschiavo. Hier, aan de oever van het meer dat omzoomd wordt door bontgekleurde loofbomen, staat Nicolò Paganini. Nicolò tuurt peinzend over het vlakke meer, waarin de omringende bergen zich weerspiegelen. Hun duidelijke contouren verdwijnen pas als de zoveelste dartele vis uit het water springt. Dergelijke momenten herinneren Nicolò aan de essentie: de mens is maar een klein onderdeeltje van dit enorme ecosysteem. Het is essentieel om ingrepen in het milieu zo behoedzaam mogelijk te houden.

De rit van het Lago di Poschiavo naar het bessenveld van Nicolò, verder zuidelijk en ruim 400 hoogtemeters lager gelegen, duurt tien minuten. Daar zijn werknemers al ijverig bezig met het plukken van de rijpe herfstframbozen. Van tijd tot tijd passeren vlak boven het veld de rode wagons van de Rhätische Bahn. De Bernina-spoorlijn maakt sinds 2008 deel uit van het UNESCO-werelderfgoed "Rhätische spoorweg in de Albula- en Bernina-landschappen" en is een van de meest spectaculaire spoorlijnen ter wereld.

Nicolò pakt mee aan, maar laat ook geen gelegenheid voorbijgaan om een praatje te maken met zijn werknemers. “Voor ons, dalbewoners, is samenwerking meer dan een hol begrip. Samenwerking is voor ons een dagelijks gebeuren en het hart van de vallei."

Nicolò Paganini is geboren en getogen in Valposchiavo en woont en werkt nu in Campascio, een dorp van 200 zielen ten zuiden van Brusio. In zijn landbouwbedrijf Piccoli Frutti teelt de volbloed Valposchiavo-inwoner sinds 2000 bessen en steenvruchten, die hij verwerkt tot vruchtensappen, jam, siroop en azijn. Daar heeft hij onlangs olijfolie aan toegevoegd. Hij is een gepassioneerd teler en vertegenwoordigt de ongeveer 60 landbouwbedrijven in de vallei die zich hebben aangesloten bij het project "100% Valposchiavo".

Intussen zijn de geplukte frambozen op Nicolò's bedrijf aangekomen. In de keuken worden de vingerhoedvormige vruchten zorgvuldig tot jam verwerkt door zijn medewerkers, van wie sommigen al meer dan 20 jaar deel uitmaken van het bedrijf. Fruit inmaken, jampotten vullen en etiketten plakken: alle stappen worden door hetzelfde kleine team uitgevoerd. De jam wordt in de dorpswinkels aan de gasten en inwoners verkocht onder het Coop-merk “Pro Montagna”. Tip: tijdens de Berry Tour Campascio kun je de bessenvelden en boomgaarden van Piccoli Frutti bezoeken en hun producten proeven.

Tegelijkertijd draait de blender in de kleinere keuken van het huis. Nicolò's vrouw verwerkt de vers geoogste kastanjes tot een heerlijke kastanjecrème. “Die eerst komt, eerst maalt" geldt overigens niet voor het rapen van de kastanjes in het grensdorpje Campocologno. Net als alle andere families in de gemeente heeft Nicolò's familie eigen kastanjebomen op het grondgebied van de gemeente.

Gezaaid, verzorgd, geoogst, verwerkt en veredeld, en dat allemaal op dezelfde plaats. Wat vroeger een noodzaak was, is nu allesbehalve vanzelfsprekend. Valposchiavo laat zien dat het nog steeds kan. Met passie en innovatie produceren de boeren en telers een breed scala aan landbouwproducten, waarvan de meeste rechtstreeks in de vallei worden bewerkt. Deze producten van "100% Valposchiavo" worden met trots verkocht in de dorpswinkels en bezorgen de gasten in de plaatselijke restaurants echte genotmomenten.

“100% Valposchiavo” is een unieke en innovatieve associatie om de lokale toegevoegde waarde te versterken. Ook uniek? Meer dan 95 procent van de landbouwgrond wordt bewerkt door gecertificeerde biologische telers, wat Valposchiavo uniek maakt in Zwitserland en zelfs wereldwijd! Nicolò zit midden in het omschakelingsproces met zijn teeltbedrijf. Voor hem is deze stap vanzelfsprekend.

Het is de geografische ligging van de vallei die Valposchiavo de ideale omstandigheden biedt voor het brede scala aan eersteklas landbouwproducten: de hooggelegen alpenboerderijen produceren alpenkaas en -vlees, terwijl in de vallei op een hoogte van 500 meter boven zeeniveau afwisselend kruiden, bessen en groenten worden geteeld. En last but not least: het buitengewone dal dankt zijn ongeschondenheid aan de ideeënrijkdom van de bevolking van Valposchiavo.

Over de vraag wat voor Nicolò de drie belangrijkste dingen zijn, hoeft hij niet lang na te denken: samenwerken en -leven, ecologisch handelen en een portie innovatie. Allemaal kwaliteiten die cruciaal zijn in dit afgelegen dal en zijn verrassend gevarieerde vegetatie
.

Tiziano arriveert bij zijn bedrijf, dat ook vier mooie gastenkamers heeft. Deze huisvriend plantte enkele jaren geleden 40 olijfbomen op de oostelijke hellingen van Campascio. Op weg naar de olijfgaard praten de twee inwoners van Valposchiavo geanimeerd in het Pus’ciavin, het plaatselijke Italiaanse dialect. Het bleek een ideale locatie te zijn: door de droge stenen muren en de zuidelijke blootstelling kunnen de bomen prachtig gedijen. Het bewijs is er als je de eerste gezonde vruchten in je handen houdt.

Samen willen de twee mannen dit succes verder uitbouwen. Er zijn nog 300 olijfbomen gepland. Die zullen ze planten op de met droge stenen muren versterkte terrassen op de steile bergflank, waar tot in de jaren tachtig groenten en fruit en later tabak werden verbouwd. De 300 olijfbomen zullen ongeveer 1000 liter olijfolie opleveren. “De olijfolie van Valposchiavo zou daarmee de eerste Zwitserse biologische bergolijfolie zijn,” legt Nicolò trots uit.

Rauw, oprecht, puur: de woorden die de vallei beschrijven gaan allemaal in dezelfde richting. De afgelegen ligging, de wilde natuur en de nabijheid van Italië met zijn piazza's omgeven door kleurrijke huizen, met lokale lekkernijen en innemende mensen die het begrip “saamhorigheid” een ware betekenis geven, maken van Valposchiavo een exotisch stukje Zwitserland dat de moeite waard is om te ontdekken.