Zwitserse theatermakers

Terwijl de circa 30 gevestigde stadstheaters jaarlijks ongeveer 1,5 miljoen toeschouwers trekken, zijn dat er voor de circa 300 podia van de vrije scène zelfs 1,7 miljoen. Amateurgroepen zijn over heel Zwitserland genomen circa 900 in aantal en trekken jaarlijks 1,2 miljoen bezoekers. In dit land zijn het dus niet uitsluitend grote, financieel gedekte stadstheaters zoals dat in andere landen doorgaans het geval is. Behalve de vrije scène, die sinds de jaren 70 bloeit, is vooral het amateurtheater in deze vorm typisch Zwitsers.

Enerzijds hangt die energie in de theaterwereld samen met het federalisme, dat in Zwitserland sterk in ere gehouden wordt. Anderzijds heeft het te maken met de meertaligheid. Elke taalregio heeft zijn podia. Hun werken en producties zijn eerder gericht op het taalverwante buitenland dan op andere delen van Zwitserland. Hierbij oriënteert Duits-Zwitserland zich op Duitsland en Oostenrijk, Tessin op Italië en West-Zwitserland op Frankrijk.

Duits-Zwitserse theatermakers

Tot de Duits-Zwitserse hedendaagse theatermakers met internationale allure behoort onder anderen Christoph Marthaler. Hij werd in 1951 nabij Zürich geboren en is theatermusicus en -regisseur. Van 2000 tot 2004 was hij artistiek directeur van schouwburg Zürich dat toen tweemaal werd verkozen tot Theater van het Jaar. Ook werken van hedendaagse auteurs zoals Maja Beutler, Thomas Hürlimann en Matthias Zschokke werden gespeeld in de schouwburg van Zürich.
Lukas Bärfuss is sedert 1997 werkzaam als freelance schrijver en daarnaast als vaste dramaturg in de schouwburg van Zürich. Hij is medeoprichter van de kunstenaarsgroep 400asa. Voor deze groep schreef Bärfuss meerder werken, o.a. het groteske Meienbergs Tod over de journalist Niklaus Meienberg. Grote successen beleefde hij met zijn werk 'De seksuele neuroses van onze ouders', dat hij schreef voor theater Bazel. In 2010 werd het toneelstuk Malaga van Barbara Frey geënsceneerd en in schouwburg Zürich voor het eerst gespeeld. Sedert 2009 is Barbara Frey artistiek directeur van de schouwburg in Zürich. In deze jaren ensceneerde zij o.a. Fegefeuer in Ingolstadt van Marieluise Fleisser, Platonow van Anton Tschechow, Leonce und Lena van Georg Büchner, Richard III van William Shakespeare. Bovendien realiseerde zij het Edgar Allan Poe-project A Dream Within a Dream, Baumeister Solness van Henrik Ibsen en Der Menschenfeind van Molière, en in het kader van Arm und Reich – Drei neue Stücke het korte stuk Die schwarze Halle van Lukas Bärfuss. Seizoen 2013/14 opende Frey met haar enscenering van Der Prozess van Franz Kafka. Regelmatig terugkerende gast bij schouwburg Zürich is Stefan Kägi met de groep Rimini Protokoll. Kägi groeide op in Solothurn en is een van de drie oprichters van de groep, waarvan de werken zich richten op de doorontwikkeling van het theater als medium om ongebruikelijke visies op onze werkelijkheid te tonen. In de meest uiteenlopende constellaties ensceneert Rimini Protokoll documentaire toneelstukken, hoorspelen en stadsoptredens overal ter wereld.

Belangrijke schouwburgen

Naast de schouwburg weet het een jaar eerder gestarte Zürichse Theater Neumarkt zich te positioneren, waarbij codirecteuren Barbara Weber en Rafael Sanchez mogen worden opgevat als vertegenwoordigers van een generatie van de vrije scène die na jaren van omzwervingen in binnen- en buitenland zich nu binden aan gevestigde instituten. Voor de nationale en internationale vrije scène staat echter de schouwburg Gessnerallee open, die onder leiding van Niels Ewerbeck nog meer profiel kreeg en tot belangrijke partner is uitgegroeid voor nationale coproducties. In het milieu van de Hogeschool der Kunsten zijn nieuwe geluiden te horen: bijvoorbeeld het gezelschap “Far A Day Cage” rond regisseur Tomas Schweigen en de jonge regisseur en musicus Thomas Luz.
Het zich richten op nieuwe vormen en toneeluitingen kan ook voor het kleinere stadstheater een middel zijn tegen de grootsteedse aantrekkingskracht. Voor hen staat bijvoorbeeld het Städtebundtheater van Biel en Solothurn klaar, door jonge regisseurs en dramaturgen in te zetten (die in Zwitserland door opleidingsmodellen zoals de “Dramaprocessor” zeer efficiënt worden gestimuleerd). In 2008 bijvoorbeeld beleefde Feindmaterie van de dramaprocessor-afgestudeerde Simon Froehling in Solothurn de eerste voorstelling, geënsceneerd door de eveneens uiterst veelbelovende jonge regisseur Jan Philipp Gloger.

Franse theatermakers in Zwitserland

In Frans-Zwitserland is het met name het Max Bill-gebouw van Théatre Vidy-Lausanne met zijn idyllische ligging aan de oever van het Meer van Genève. Dit innovatieve theater in Lausanne is inmiddels vast onderdeel van de professionele theaterprogrammering van Frankrijk en bereikt met tournees en coproducties (Heiner Goebbels, Stefan Kaegi, Metzger/Zimmermann/de Perrot) een Europawijd publiek. Aanzien hebben ook het Théâtre Le Poche met zijn maatschappelijk geëngageerde, vooruitstrevende programmering en het Théâtre du Grütli, die evenals het Forum Meyrin en het Arsenic in Lausanne een naam hebben gevestigd als locaties van experimenten en avant-garde. Of het theater van het kleine maar fijne voorstadje Carouge, dat onder leiding van de jonge regisseur Jean Liermier nieuw is gestart en de aandacht trekt met verlevendigde klassiekers: Voltaire, Musset, Molière, Marivaux in fantasierijke, speelse interpretaties. Klassiekers zijn in de Geneefse theaterwereld als het ware nicheproducties, omdat zowel de grote Comédie als het kleine Théâtre Le Poche en het Forum Meyrin zich uitdrukkelijk richten op eigentijdse auteurs.

Theater in Tessin en in Reto-Romaans Zwitserland

In Tessin en Reto-Romaans Zwitserland, waar grote openbare podia ontbreken, zijn er onafhankelijke theatergezelschappen. Belangrijke impulsen voor het theatercircuit in Tessin komen van de Theaterschule Dimitri in Verscio, die werd opgericht door de beroemde clown en pantomimespeler Dimitri. De Compagnia Finzi Pasca is van groot belang, met hun Teatro della Carezza genoemde theatertechniek verzorgen zij kleine en grote optredens (van monologen tot olympische vieringen) en verbinden daarmee theater, lyrische opera, clownerie, acrobatiek, muziek, dans en bioscoop. Bruisende opvoeringen gebeuren ook in het dialect van Tessin: het bekendste is het Teatro popolare della Svizzera italiana. In Reto-Romaans Zwitserland ontstond enkele jaren geleden in de Burg von Riom (kanton Graubünden) het eerste permanente Reto-Romaanse theater. Dit kasteeltheater werd recentelijk onderscheiden met de Hans Reinhart-ring, de “Oscar” van het Zwitserse theater. Eveneens in het Reto-Romaanse taalgebied produceert amateurtheatergezelschap Cumpagnia da Teater Laax om de tien jaar een openluchtvoorstelling, waaraan zo ongeveer het hele dorp op een of andere wijze deelneemt. In 2009 ensceneerde de uit Laax stammende en internationaal bekende toneelspeler Bruno Cathomas een groots opgezette productie van Shakespeare's Sommernachtstraum in een Reto-Romaanse uitvoering van schrijver Lao Tuor uit Bünden.

Keldertheater en kleinkunst

Kleinkunst heeft in Zwitserland naast het gevestigde theatercircuit een grote traditie. Al meer dan 30 jaar geniet Zwitserland met haar kleinkunstcircuit aanzien dat voorbij de continentsgrenzen reikt. Belangrijk voor de ontwikkeling van dat circuit waren de keldertheaters van de jaren 70 in de oude binnenstad van Bern. Enkele jaren later werd in Bern de kunstenaarsbeurs in het leven geroepen, waarbij eenmaal per jaar kunstenaars bijeenkomen met organisatoren uit binnen- en buitenland. Deze kunstenaarsbeurs is uitgegroeid tot een internationale ontmoetingsplaats van het kleinkunstcircuit. Meer dan een derde van de opgevoerde producties die momenteel boven het klassieke kleinkunstcircuit uitgaan, stamt uit het buitenland.

Doorverwijzende koppelingen

Zwitserse Bühnenverband (bond voor podiumkunsten)