Inleiding

Wat is typisch Zwitsers aan Zwitserse kunst? Eigenlijk niet veel. Nader betracht is er wel een specifieke eigenheid te herkennen. Altijd weer springt de karakteristieke Helvetische bescheidenheid eruit.

Zwitserland kent meer belangrijke beeldende kunstenaars (M/V) dan vrijwel elk ander land van vergelijkbare grootte. Als men de geldende ranglijsten zoals de kunstbarometer mag geloven, dan behoort Zwitserland tot de toonaangevende kunstlanden in de wereld. Veteranen zoals Dieter Roth en Jean Tinguely leveren daaraan zeker een bijdrage. Recentere, eveneens internationaal bekende vertegenwoordigers zijn bijvoorbeeld het duo Fischli/Weiss, Pipilotti Rist, Roman Signer, Ugo Rondinone, Olaf Breuning, Urs Fischer, John Armleder, Olivier Mosset, Jean-Fréderic Schnyder, Franz Gertsch, Helmut Federle, Fabrice Gygi en Thomas Hirschhorn.

Internationaal aanzien

Zwitserse kunstenaars kunnen zich al vroeg internationaal etableren. In de 18e eeuw bijvoorbeeld doet Johann Heinrich Füssli uit Zürich in Londen van zich spreken met zijn groteske fantasieschilderijen. In de 19e eeuw volgden andere schilders zoals Arnold Böcklin, Albert Anker en Ferdinand Hodler en begin 20e eeuw beeldhouwer Alberto Giacometti. Dankzij de dadaïsten worden Zürich en het Cabaret Voltaire vanaf 1916 de locatie van waar belangrijke impulsen voor internationale kunstcreaties uitgaan.

Uitzondering constructivisme

De werken van Hans Arp en Sophie Taeuber-Arp vanaf 1917 en de vlakkencomposities van Paul Klee en Johannes Itten stonden aan de wieg van de constructieve kunst in Zwitserland. In de tweede wereldoorlog werd Zwitserland tenslotte een soort Europees toevluchtsoord voor de constructieve avant-garde, met daarin centraal persoonlijkheden zoals Max Bill en Richard Paul Lohse. Terwijl men zich in Europa na de oorlog afzet tegen alles wat voor die tijd bestond - groeit in Zwitserland de constructieve beweging verder door. Met een strikt mathematische visie beïnvloedt deze stroming met name sectoren als design en grafische kunst en daarmee ook het beeld dat men in het buitenland heeft van Zwitserland.

Specialiteit ijzerbeeldhouwers

In de jaren vijftig verschijnen de eerste ijzerbeeldhouwers - een kunstvorm die tot heden nog als typisch Zwitsers wordt gezien. Tot de opvallende persoonlijkheden op internationaal niveau behoren Robert Müller, maar ook Jean Tinguely en Bernhard Luginbül, maar zeker ook Daniel Spoerri en Dieter Roth.

Aansluiting bij de Europese scène

Tegen het einde van de jaren vijftig, als in Zwitserland zelf nog altijd kunstwerken van Cuno Amiet, Max Gubler en Ernst Morgenthaler als de ware moderne kunst worden gezien, vertegenwoordigen jonge kunstenaars zoals Franz Fedier, Rolf Iseli en Matias Spescha het land op de biënnales - met hun verregaand informele kunst. Zwitserland hervindt de aansluiting met de rest van Europa. Als gevolg daarvan doet ook het fenomeen popart opgeld - al is het maar voor even. Voor kunstenaars zoals Franz Gertsch, Markus Raetz, Max Matter en Urs Lüthi is het avontuur met popart vooral belangrijk aan het begin van hun carrière.

Zwitserse introversie

Als specifiek Zwitsers manifesteert zich begin jaren zeventig een sterke interesse in de innerlijke wereld, in het kleine ambachtelijke, in tekenen - de kunstenaars vermijden grote gebaren. Bekende makers van kleine, filigrane potloodtekeningen zijn Ilse Weber, Markus Raetz en Hugo Suter.

Wilde jaren tachtig

Na de fijnzinnige jaren zeventig beleven nu in tentoonstellingen zoals 'Saus und Braus' en 'Stiller Nachmittag' de 'Nieuwe Wilden' hun doorbraak. Miriam Cahn, Martin Disler, Peter Emch, Leiko Ikemura, Josef Felix Müller, Klaudia Schifferle en Anselm Stalder worden gerekend tot vertegenwoordigers van deze beweging, die kan worden gezien als reactie op gevestigde burgerlijke normen en waarden. Tegelijkertijd presenteert het duo Fischli/Weiss 'Plötzlich diese Übersicht' (Plotseling dit overzicht). Daarnaast zijn er ook kunstenaars, waarvan de ogen als het ware aan de potloodpunt blijven plakken - zelfs als deze optiek zich verder verspreid over verschillende media, zoals bijvoorbeeld bij Hannah Villiger, Anna Winteler, Claudia en Julia Müller of Zilla Leutenegger.

Nieuwe extraversie

In de jaren negentig transformeert deze voormalige introversie in extraversie. Intelligent gepresenteerd, mag het plotseling ook leuk zijn. Met 'Lauf der Dinge' (zoals dingen gaan) van Fischli/Weiss start zogezegd de afbraak van elk oneigenlijk respect voor kunstcreaties. Roman Signer breekt door met zijn werk dat hij al 30 jaar lang maakt. Onbekommerd zelfvertrouwen kenmerkt ook de werken van Pipilotti Rist, Daniel Buetti en Ugo Rondinone, evenals van Costa Vece en Lori Hersberger.

Plotseling dit onoverzichtelijke...

Tegenwoordig omvat hedendaagse kunst meer dan ooit ook interventies die de maatschappij binnendringen en die geen institutioneel kader nodig hebben. De grenzen tussen kunst en andere uitingen vervagen meer en meer. Daarbij komt de integratie van nieuwe media en de daarmee verbonden internationale versnelling, ondertussen bestaan de meest uiteenlopende presentatievormen in musea, internationale galerieën, biënnales en kunstbeurzen. Al deze hedendaagse kunst heeft het veld getransformeerd in een onoverzichtelijk geheel met vele spelers. Des te interessanter is een zwerftocht door die hedendaagse kunst!

Doorverwijzende koppelingen


Overzicht van Zwitserse schilders en grafische kunstenaars SIKART - Lexicon voor Zwitserse kunst van het Zwitserse Instituut van Kunstwetenschappen Dossier Zwitserse kunst, Zwitserse televisie Artnet - tijdschrift van de kunstscène in Zwitserland