Intro

Przez szwajcarską tradycję rozwagi, najbardziej podziwiane budynki w kraju nie są ani najwyższe na świecie, ani najdroższe. Zaskakująca jest rozpiętość i różnorodność jakości, rozciągającej się od gór po równiny i od regionów peryferyjnych po miasta.

Szwajcaria posiada typowe przykłady każdego, ważnego kierunku w europejskiej architekturze, chociaz skala jest bardziej skromna. Mimo wszystko, w szwajcarskiej historii brakuje wszechpotężnych włdców, którzy stawiali pomniki dla siebie. Z drugiej strony, patrząc na 200 lat pokoju, odnajduje się obszerny zasób kulturalnych skarbów, które są wciąż utrwalane. Całe miasta i wsie zachowały wiele z ich osadniczej struktury. Miasto Berno, przyjęte do UNESCO jako część "dziedzictwa ludzkości", jest jednym z wielu przykładów. Dlatego też Szwajcaria zyskała reputację skansenu. Ciekawe atrakcje architektoniczne w kraju obejmują budynki mieszkalne, które prezentują wyjątkowe, regionalne cechy charakterystyczne dla Szwajcarii. Budynki warte poznania to kamienne domy w Ticino, domy w Engadynie, osiedla w Walser, domy z muru pruskiego we wschodniej Szwajcarii, domy w Appenzell, berneńskie chaty i domy w górach Jury. Miłośnicy historii nie są jedynymi, którzy znajdą wiele interesujących obiektów w Szwajcarii. Od początku XX w. narodziło się kilku odważnych i wizjonerskich architektów, którzy zdobyli światowy rozgłos. Wiele z ich dzieł wzbogaca i ożywia skansen, którym jest Szwajcaria z łagodnymi kontrastami i nowoczesnymi akcentami.

Architektura współczesna

Teorie Bauhaus zapoczątkowane przez Waltera Gropiusa zobyły popularność w Szwajcarii w latach 20. Charles Edouard Jeanneret, zany jako Le Corbusier, był głównym pionierem pod tym względem. Próbował połączyć ludzką egzystencję ze społeczeństwem przemysłowym. Ciężko było mu pozyskać akceptację dla swoich koncepcji w Szwajcarii. Większość jego prac została wykonana za granicą. Jednak pierwsze i ostatnie dzieła znajdują się w Szwajcarii. To willa Jeanneret-Perret i dom Heidi-Weber. Jego idee sprawiły, że nowa architektura była gotowa do funkcjonalności i stosowności, dając inspiracje całemu pokoleniu nowych architektów na całym świecie, a zwłaszcza w Szwajcarii. Włoski architekt Aldo Rossi (1931–1997) był jednym z czołowych przedstawicieli ruchu postmodernistycznego. Pracował też jako profesor wizytujący i wykładowca w Szwajcarskim Federalnym Instytucie Technologii (ETH) w Zurychu. Rozwinął − oraz do pewnego stopnia stworzył kontrasty − z funkcjonalną architekturą Le Corbusier, która została opisana jako "brutalizm". Jego "architettura analoga" popierała proces projektu, który eksponuje do subiektywnych i fenomenologicznych nawiązań. Założenie Rossiego o autonomii architektury, jego analityczne zaangażowanie z miastem i skupenie na kwestiach typologicznych, odegrały kluczową rolę w emancypacji architektury niemiecko-szwajcarskiej z drugiego ruchu modernistycznego po 1945 r. W końcu, lata 80. ujrzały święto Ticino Tendenza przez siłę jego dokładności, formalnych i ręcznie wykonanych cech. Ruch ten (którego przedstawicielem był światowej sławy Mario Botta) rozwinął się w jedną z głównych tradycji we współczesnej szwajcarckiej architekturze. Przedstawia unikalną symbiozę racjonalizmu, modernizmu, świadomości historii i odniesienia do krajobrazu, ze szczególnym naciskiem na poetycką naturę budowy. W latach 90., minimalistyczne budynki Herzog & de Meuron stały się międzynarodową sensacją.

Znani współcześni szwajcarscy architekci

Le Corbusier 

Wizerunek Le Corbusier (1887-1965) zdobi banknot 10-frankowy. Jest to hołd Szwajcarii dla najbardziej dominującego architekta XX w. Charles-Edouard Jeanneret (imię nadane najsłynniejszemu obywatelowi La-Chaux-de-Fonds) zdecydował na wczesnym etapie kariery podjąć bezkompromisową ścieżkę. Wzywał do radykalnych zmian w architekturze, które widział jako logiczną konsekwencję szybkiego postępu technologicznego i przemiany stylu życia. Jako ważny teoretyk architektury, brał pod uwagę misję architektury jako produkcji doraźnego środka, funkcjonalnych i opłacających się projektów. W czasie lat 20., Le Corbusier określił pięć punktów, jako istotnych cech nowej architektury. Przyjął możliwości nowej techniki swojej ery. Używał żelbetonu, stali i prefabrykowanych części w budynkach o zupełnie nowym stylu. Ten wszechstronnie utalentowany projektant przygotował wstępnie plany dla całych dzielnic miasta. W tym celu, opracował żywą jednostkę, która miała pięć kopii zbudowanych w tym samym czasie, aby zapewnić idealne rozwiązanie dla masowej reproduktywności – jednostki zostały zbudowane w Marsylii i Berlinie, gdzie były znane jako "żyjące maszyny".
Jednym z najbardziej wyróżniających się dzieł Le Corbusiera jest ikoniczny kościół dla pielgrzymów Notre-Dame-du-Haut w Ronchamp (kanton Fryburg). Szwajcaria jest także domem dla jednej z pierwszych prac w jego karierze Maison Blanche (1912 r.) w La Chaux-de-Fonds. Bydynek można zwiedzać i wynajmować na spotkania. Inną pionierską konstrukcją jest Clarté Building(1932 r.) w Genewie. Jest uważana za prototyp stylu modernistycznego, który stał się znany na całym świecie w latach 50. Centrum Le Corbusier (1951-1955) w Zurychu prezentuje kompletną grafikę dzieł Le Corbusiera. Mieści się tu również muzeum, które dokumentuje jego życie i pracę.
Le Corbusier

Max Frisch

Max Frisch (1911–1991) jeden z najlepszych pisarzy Szwajcarii, ale także wykwalifikowany architek. Po porzucenieu studiów na kierunku filologii germańskiej i napisaniu kilku pierwszych utworów literackich, ukończył kurs architektury w Szwajcarskim Federalnym Instytucie Technologii (ETH). Jedną z najsłynniejszych jego konstrukcji jest Letzigraben, basen na wolnym powietrzu w Zurychu. Z tym projektem, Frisch wygrał konkurs architektoniczny miasta Zurych w 1943 r. Po sukcesie jego powieści "I'm Not Stiller", Frisch wybrał karierę jako pisarz. W jego powieściach często obsadzani są architekci jako bohaterowie.

Peter Zumthor i Ruch Gryzonia

Peter Zumthor (urodzony w Bazylei w 1943 r.) dał się poznać jako wiodąca postać architektury Gryzonii. Jego projekty przeniosły ideę oryginalnego szwajcarskiego budownictwa daleko poza granice kraju. Peter Zumthor jest perfekcjonistą znanym z długiego dopracowywania swoich projektów. Budynki Zumthora są proste i jednocześnie uderzające nowoczesnością. Skonstruowane są za pomocą połączenia światła i materiałów. Robią ogromne wrażenie przy minimalnym nakładzie zasobów. Styl ten uczynił z Zumthora "mistyks" wśród architektów.
Najbardziej znaną pracą Zumthorna jest Vals Thermal Spa (1996) w kantonie Gryzonia. Zumthor stworzył spokojną i niemal religijną atmosferę w niegdyś ponurym termalnym spa. Sedno takiego architektonicznego stylu jest harmonijne połączenie wody, zieleni Vals gneiss oraz światła. Sogn Benedetg Chapel (1988), które było przełomem w karierze Zumthorna położone jest w Sumvitg (kanton Graubünden). Zbudował również Masans Residential Home niedaleko Chur. Jest to sześcienny dom Starców. Najbardziej znane prace Zumthorna poza granicami kraju. to Kunsthaus (Muzeum Sztuki) w Bregencji (1997), Kolumba – muzeum sztuki Archidiecezji w Kolonii (2007) oraz wiejska kaplica Ojca Klausa w Eifel (2007). Peter Zumthor nie jest jedynym inspirującym architektem pracującym w Gryzonii. PrzykładowoValerio Olgiati, zaczynał swoją karierę w Los Angeles, ale pracuje we Flims od 2008 roku. Pracując nie tylko jako architekt, ale również jako profesor, stworzył serię imponującyc budynków. Są to budynek szkoły w Paspels (1998),Żółty Dom we Flims (1999) oraz pracownię artysty Linarda Bardilla (2007) w Scharans. Andrea Deplazes, professor ETH oraz założyciel Bearth & Deplazes praktyki architektonicznej współpracował z ETH przy tworzeniu Monte Rosa Hut (2009), błyszczącego niczym kryształ pośród lodowca Wallis. Gion A. Caminada również ciężko pracował na swój sukces. Wybudował dom pogrzebowy dla kościoła Vrin (2002) oraz "Unterhaus" internat dla dziewczyn w Disentis (2004).

Mario Botta i kierunek Ticino

Mario Botta (urodzony w 1943 r. w Mendriso, Ticino) zaprojektował swój pierwszy budynek w wieku 16 lat. Po ukończeniu studiów w Wenecji rozpoczął własną praktykę architektoniczną w Ticino. Od tego momentu pracował w Lugano nad projektami wielu łatwo rozpoznawalnych arcydzieł na trzech kontynentach: Katedry Evry we Francji (1990), Muzem Sztuki Nowoczesnej w San Francisco (1995), Synagogi Cymbalisty w Tel Awiwie (1998) Muzeum Watari w Tokio (1988) oraz wieży Kyobo w Seulu (1997). Prócz pionierskich budynków mieszkalnych projektowanych od początku kariery jego portfolio obejmuje również muzea, biblioteki, teatry oraz miejsca kultu. Mario Botta często pracuje z masywnymi materiałami, takimi jak kamień naturalny, cegła oraz beton, które uzyskuje z lokalnych źródeł. Jego projekty są geometryczne i raczej formalne oraz korzysta z gry świateł i cieni. Ta kombinacja zwykle pozwala nadać ciężkim budowlom lekki i elegancki wygląd. Botta wykłada architekturę w wielu miejscach na świecie, a jego prace zdobyły wiele nagród.

Turyści znają słynne kościoły Botty w Ticino: Chiesa San Giovanni Battista (1996) w Mogno oraz czerwono-porfirowy Chiesa Santa Maria degli Angeli (1996) na szczycie MonteTamaro. Botta zaprojketował w Lugano terminal autobusowy (2001), który w zależności od pory roku mieni się różnymi kolorami. Do jego pozostałych słynnych projektów zaliczają się Muzeum Tinguely (1996) w Bazylei oraz Tschuggen Mountain Oasis spa (2007) w Arosie.

Prócz Mario Botty innym reprezentantem Ticino są Livio Vacchini, Luigi Snozzi i Aurelio Galfetti. Największe prace Vacchiniego obejmują szkoły w Locarno, Losone(wraz z Aurelio Galfetti) oraz Montagnola, a także budynek Poczty Głównej w Locarno, wielofunkcyjna hala w Losone oraz zmodyfikowana Piazza del Sole w Bellinzona. Kontrowersje wzbudza jego ostatnia praca, budynek Ferriera w Locarno, Quartiere Nuovo, wybudowany w 2003 roku i otoczony stalową siatką. Poprzez wyjście poza utarte standardy i w obliczu znacznego oporu Sozzi (który jest również działaczem politycznym) zdołał zrealizować swój projekt reinterpretacji niewielkiego osiedla poprzez imponujący projekt ożywiający okolicę Monte Carasso (od 1977). Interweniując na różne sposoby zdołał przemienić rozbite budownictwo w miejsce, z którym ludzie mogą się znów identyfikować.

Herzog & de Meuron

Ci dwaj architekci ukończyli ETH, rozpoczęli działalność w 1978 r. Odtąd otworzyli oddziały w Londynie, Monachium, Barcelonie,San Francisco i Tokio. Lista ich architektonicznych osiągnięć jest długa. Zaczyna się od Tate Modern (2002) w Londynie, "Stadionu Narodowego (Ptasie Gniazdo)" (2008) w Pekinie oraz Filharmonii nad Łabą w Hamburgu, co stanowi trzy najbardziej znane przykłady. Pozostałe prestiżowe budynki to Prada Aoyama Epicenter (2002) w Tokio, oraz Vitra Building (2010) w Weil am Rhein, w Niemczech. Dwaj rodowici bazylejczycy planują na wielką skalę. Ich prace obejmują nawet całą dzielnicę miasta w Chinach, co stanowi nowe standardy w architekturze miasta. W 2001 roku, Herzog& de Meuron zostali nagrodzeni Pritzker Architecture Prize. Jury nagrodziło ich pełne pasji podejście do szerokiej gamy architektonicznych rozwiązań i użycia materiałów. Przykładem może być użycie koszy szańcowych jako elementu ozdobnego fasady budynku. Zostały one użyte przy Winiarni Dominus (1997) w Napa Valley, California, co było pierwszym zagranicznym projektem Herzog & de Meuron.
Herzog & de Meuron wznieśli również wspaniałe budynki w Szwajcarii. Stworzyli St. Jakob Park (2001) w rodzimej Bazylei. Ten kompleks zawiera stadion piłkarski, a także największe w mieście centrum handlowe, muzeum FCB oraz dom spokojnej starości. W pobliżu Bazylei, w Münchenstein, artyści wybudowali strong>Schaulager (2003), który łączy w sobie funkcje muzeum, magazynu sztuki oraz instytutu badawczego.

Diener & Diener

Diener & Diener są kolejnymi architektami z Bazylei. Ta rodzinna firma rozbudowała budynek Szwajcarskiej Ambasady w Berlinie, łącząc harmonicznie XIX-wieczny budynek ze współczesnymi elementami wystroju. Zaprojektowali również budynek Orkanen w Malmö, w pobliżu wybrzeża Öresund, w którym znajduje się studium nauczycielskie oraz biblioteka uniwersytecka. Ich budynki w Szwajcarii obejmują Centre Pasqu’Art w Biel/Bienne (1999), ABB Power Tower (2002) w Baden oraz Mobimo Tower w Zurychu (2011).

Annette Gigon i Mike Guyer

Annette Gigon i Mike Guyer pracowali dla takich architektów, jak np. Herzog & de Meuron zanim w 1989 r. założyli własną działalność pod nazwą Gigon/Guyer Architects. Budynki tych absolwentów ETH spotkały się z międzynarodowym podziwem i zainteresowały szeroką publiczność. Gigon/Guyer wyrobili sobie szczególną reputację dzięki projektom muzeów. Zaprojektowali Kirchner Museum (1992) w Davos, Museum Liner (1998) w Appenzell oraz Park Architektoniczny Kalkriese (2002) w Niemczech. Ich najbardziej znanym budynkiem jest Prime Tower (2011). Posiadający wysokość 126 metrów oraz 36 kondygnacji góruje nad niemalże każdym szwajcarskim budynkiem.

Prace zagranicznych architektów w Szwajcarii

Wielu zagranicznych architektów wzbogaciło Szwajcarię wyjątkowymi projektami: francuski architekt Jean Nouvelzaprojektował Lucerne Culture and Congress Centre (1988), bezpośrednio nad brzegiem Jeziora Czterech Kantonów. Santiago Calatrava, który robił doktorat na ETH, zaprojektował dwa ważne budynki w Zurychu: Stację Stadelhofen (1990) oraz Bibliotekę Wydziału Prawa Uniwersytetu w Zurychu (2004). Centrum Paula Klee w Bernie (2005) zostało zaprojektowane przez włoskiego architekta Renzo Piano, który jest również odpowiedzialny za Museum of the Beyeler Foundation w Riehen/Bazylea (1997). Nowojorski architekt Daniel Libeskind wybudował Westside centrum handlowe (2008) na przedmieściach Berna.

Dodatkowe linki